IMPERIUM ZNISZCZENIA – cheder na papierze (cz. 5)

Alex J. Kay jest starszym wykładowcą na Uniwersytecie Poczdamskim i członkiem Królewskiego Towarzystwa Historycznego. Jego specjalnością jest historia nazistowskich Niemiec, a w swoich badaniach szczególny nacisk kładzie na zagładę europejskich Żydów. Jest autorem pięciu książek, które zyskały pozytywne recenzje. Do rąk polskich czytelników trafiła jego najnowsza praca Imperium zniszczenia. Historia nazistowskiej masowej zagłady.

Zagłada Żydów, przez swoją ogromną skalę i zorganizowany, wręcz przemysłowy charakter, traktowana jest jako archetyp zbrodni ludobójstwa. Dlatego też bardzo powszechnym jest analizowanie jej bez szerszego kontekstu ludobójczego. Kay stara się przeciwstawić temu nurtowi argumentując, że poszczególne grupy ofiar ginęły zwykle z rąk tych samych sprawców, przy użyciu takich samych metod, a niejednokrotnie nawet w tych samych miejscach. Jako przykład może służyć podkijowski Babi Jar, gdzie wymordowano pomiędzy 100 a 150 tysięcy ofiar: Żydów (według niemieckich raportów 33 761 osób), Polaków, Ukraińców oraz Sinti i Roma. Egzekucji dokonywano przez rozstrzeliwanie, a sama likwidacja kijowskiego getta jest jednym z elementów, charakterystycznego dla działań na terenie byłego ZSRR, tak zwanego Holokaustu od kul.

Autor recenzowanej pozycji stara się opisać wszystkie przypadki mordów dokonanych przez Trzecią Rzeszę najpierw w stosunku do własnych obywateli (zapoczątkowana „sprawą dziecka Kretschmara” Aktion T-4), a później do podbijanych sukcesywnie narodów. Ciekawym passusem jest wnikliwa analiza polityki głodu wobec mieszkańców radzieckich miast oraz radzieckich jeńców wojennych. Wykorzystanie głównie terenów dzisiejszej Ukrainy oraz ograniczenie konsumpcji w ZSRR miało umożliwić wygenerowanie nadwyżek, które miały w całości pokryć zapotrzebowanie Wehrmachtu w żywność. Decydenci wiedzieli, że spowoduje to śmierć głodową dziesiątek milionów ludzi, głównie w radzieckich miastach.

Co ciekawe, opisując głód na terenie ZSRR Kay stoi na stanowisku, że wcześniejsze podobne wydarzenie czyli Hołodomor (Wielki Głód) nie był efektem celowej polityki masowej zagłady, ale konsekwencją „karygodnych zaniedbań i nieodpowiedzialności reżimu”. Jest to o tyle ciekawe, że o ile można dyskutować czy Hołodomor był ludobójstwem czy nie (to znaczy czy był zaplanowaną akcją o podłożu narodowościowym wycelowaną głównie w Ukraińców), to jednak nie sposób zaprzeczyć, że wpisywał się w zbrodniczą politykę bolszewików i był karą za opór przeciwko przymusowej kolektywizacji, a do jej wykonania zaangażowano wojsko oraz system drakońskich kar.

Opisując niemiecką politykę ludobójczą w stosunku do polskich warstw przywódczych autor nie poświęca zbytniej uwagi Intelligenzaktion Schlesien. Jest to zapewne pokłosie wieloletnich zaniedbań w historiografii. Akcja zorganizowana przeciwko tzw. warstwom przywódczym na terenie rejencji katowickiej nie doczekała się do dzisiaj porządnego opracowania monograficznego. Dzięki prowadzonemu przez Komisję Ścigania Zbrodni przy katowickim oddziale Instytutu Pamięci Narodowej śledztwu oraz mrówczej pracy m. in. Jerzego Klistały znamy nazwiska bardzo wielu osób, które stały się jej ofiarami. Tym nie mniej brakuje monografii, która poświęcona byłaby tylko temu specyficznemu wariantowi Intelligenzaktion.

Recenzowana pozycja jest dobrym, kompetentnie napisanym opracowaniem poświęconym całościowemu ujęciu ludobójczej polityki Trzeciej Rzeszy. Niewątpliwie stanowi punkt wyjścia do dalszej analizy strategii wojennej opartej o wyniszczenie ludności na terenach okupowanych.

O czym jest książka „Imperium zniszczenia. Historia nazistowskiej masowej zagłady”?

„Imperium zniszczenia. Historia nazistowskiej masowej zagłady” to gruntowne i poruszające studium jednego z najmroczniejszych rozdziałów w historii ludzkości. Książka ta oferuje szczegółowy opis mechanizmów, które doprowadziły do holokaustu, analizując zarówno aspekty polityczne, społeczne, jak i indywidualne ludzkie tragedie. Autor dokładnie bada procesy i decyzje, które zainicjowały masową zagładę Żydów, Romów, osób niepełnosprawnych oraz innych grup uznanych przez nazistów za „niepożądane”. Poprzez dogłębne badania i świadectwa ocalałych, książka rzuca światło na skomplikowaną sieć przyczyn i skutków, które pozwoliły na dokonanie tych okrutnych czynów.

Komu polecamy tę książkę?
Książka „Imperium zniszczenia. Historia nazistowskiej masowej zagłady” jest niezbędną lekturą dla historyków, studentów historii oraz wszystkich, którzy pragną głębiej zrozumieć mechanizmy funkcjonowania totalitarnego reżimu i jego wpływ na losy milionów niewinnych ludzi. Polecamy ją także osobom zainteresowanym psychologią mas i wpływem ideologii na ludzkie zachowania. To również ważna pozycja dla tych, którzy szukają odpowiedzi na pytanie, jak historyczne okrucieństwo może wpłynąć na współczesne społeczeństwa i jakie lekcje można wyciągnąć, aby zapobiegać powtórzeniu się takich tragedii.

Do jakiej kategorii zaliczana jest ta książka?
„Imperium zniszczenia. Historia nazistowskiej masowej zagłady” zaliczana jest do kategorii literatury historycznej, ze szczególnym uwzględnieniem historii II wojny światowej i studiów nad holokaustem. Jest to pozycja, która łączy w sobie dokładną analizę historyczną z głębokim zrozumieniem ludzkich emocji i tragedii, stanowiąc ważny wkład w badania nad nazizmem i jego konsekwencjami.
Pierwsza kompleksowa analiza ludobójstwa ukazująca kluczową rolę polityki wyniszczenia ludności w strategii wojennej reżimu Hitlera.

Prowadząc świadomą politykę ludobójstwa, nazistowskie Niemcy zamordowały – według kryteriów przyjętych przez autora – około 13 milionów cywilów. Blisko połowa z nich miała żydowskie pochodzenie i została wyniszczona w ramach Holokaustu.

Alex J. Kay przekonuje, że ludobójstwo europejskich Żydów można analizować w szerszym kontekście zagłady. W Imperium zniszczenia po raz pierwszy losy tej grupy etnicznej omówione zostały równolegle z historią krzywd innych grup: jeńców z Armii Czerwonej, bezbronnych cywilnych ofiar prewencyjnego terroru i działań przeciwpartyzanckich, osób z niepełnosprawnością fizyczną i intelektualną, europejskich Romów i polskiej inteligencji. Kay ukazuje powody, dla których nazistowski reżim traktował każdą z tych grup jako potencjalne zagrożenie dla zdolności Niemiec do prowadzenia skutecznej walki o hegemonię w Europie.

To cenne, przełomowe dzieło zestawia pełną skalę rzezi z tragedią jednostek.